سعادت و خوشبختى زناشویى در گرو صفا، صمیمیت، گذشت، فداکارى، وحدت و یگانگى است و همه اینها در چند همسرى به خطر مى‏افتد.

گذشته از وضع ناهنجار زنان و فرزندان دو مادره،از نظر خود مرد آنقدر مسؤولیتهاى تعدد زوجات سنگین و خرد کننده است که رو آوردن به آن پشت کردن به مسرت و آسایش است.

اکثر مردانى که از تعدد زوجات راضى و خشنودند آنها هستند که عملا از زیر بار مسؤولیتهاى شرعى و اخلاقى آن شانه خالى مى‏کنند;زنى را مورد توجه قرار داده زن دیگر را از حساب خارج مى‏کنند و به تعبیر قرآن کریم او را«کالمعلقه‏»رها مى‏کنند. آنچه این گونه افراد نام تعدد زوجات به آن مى‏دهند در واقع نوعى تک همسرى است توام با ستمکارى و جنایت و بیدادگرى.

مثل عامیانه‏اى در میان مردم رایج است،مى‏گویند:«خدا یکى،زن یکى‏».عقیده اکثر مردان بر این بوده و هست و حقا اگر خوشى و مسرت را مقیاس قرار دهیم و مساله را از زاویه فردى و شخصى بسنجیم عقیده درستى است.اگر درباره همه مردان صادق نباشد، درباره اکثریت مردان صادق است.

اگر مردى خیال کند که تعدد زوجات با قبول همه مسؤولیتهاى شرعى و اخلاقى به نفع اوست و او از نظر تن آسایى از این کار صرفه مى‏برد،سخت در اشتباه است.مسلما تک همسرى از نظر تامین خوشى و آسایش بر چند همسرى ترجیح دارد،اما...

بررسى صحیح

بررسى درستى و نادرستى مسائلى مانند تعدد زوجات-که ناشى از ضرورتهاى شخصى یا اجتماعى است-به این نحو صحیح نیست که آن را با تک همسرى مقایسه کنیم.

بررسى صحیح این گونه مسائل منوط به این است که از طرفى علل و موجبات ایجاب کننده آنها را در نظر بگیریم و ببینیم عواقب وخیم بى‏اعتنایى به آنها چیست.از طرف دیگر نظرى به مفاسد و معایبى که از خود این مسائل ناشى مى‏شود بیفکنیم. آنگاه یک محاسبه کلى روى مجموع آثار و نتایجى که از دو طرف مساله پیدا مى‏شود به عمل آوریم.تنها در این صورت است که این گونه مسائل به صورت واقعى خود طرح و مورد بررسى قرار گرفته‏اند.

توضیحا مثالى ذکر مى‏کنم:فرض کنید مى‏خواهیم درباره‏«سربازى اجبارى‏»نظر بدهیم. اگر تنها از زاویه منافع و تمایلات خانواده‏اى که سرباز به آنها تعلق دارد بنگریم شک ندارد که قانون سرباز وظیفه قانون خوبى نیست.چه از این بهتر که قانونى به نام قانون سربازى وظیفه وجود نداشته باشد و عزیز دل خانواده از کنارشان دور نرود و احیانا به میدان جنگ و خاک و خون کشیده نشود!

اما بررسى این مساله به این نحو صحیح نیست.بررسى صحیح آن به این نحو است که ضمن توجه به جدا شدن فرزندى از خانواده‏اى و احتمالا داغدار شدن آن خانواده، عواقب وخیم سرباز مدافع نداشتن را براى کشور در نظر بگیریم.آن وقت است که کاملا معقول و منطقى به نظر مى‏رسد که گروهى از فرزندان وطن به نام‏«سرباز»آماده دفاع و جانبازى براى کشور باشند و خانواده‏هاى آنها رنجهاى ناشى از سربازى را تحمل کنند.

 مى‏خواهیم معایب و مفاسد ناشى از تعدد زوجات را بررسى کنیم تا زمینه براى یک محاسبه کلى فراهم گردد و ضمنا روشن شود که ما به یک سلسله معایب براى تعدد زوجات اعتراف داریم هر چند بعضى از ایرادات و اشکالات را وارد نمى‏دانیم چنانکه عن قریب روشن خواهد شد.معایبى که مى‏شود براى تعدد زوجات ذکر کرد زیاد است و ما از جنبه‏هاى مختلف وارد بحث مى‏شویم. اینک بیان آن اشکالات و معایب:

از نظر روحى

روابط زناشویى منحصر به امور مادى و جسمانى یعنى تماسهاى بدنى و حمایتهاى مالى نیست.اگر منحصر به این امور بود تعدد زوجات قابل توجیه بود،زیرا امور مادى و جسمانى را مى‏توان میان افراد متعدد قسمت کرد و به هر کدام سهمى داد.

در روابط زناشویى آنچه عمده و اساس است امور روحى و معنوى است،عشق و عاطفه و احساسات است.کانون ازدواج و نقطه پیوند دو طرف به یکدیگر دل است. عشق و احساسات مانند هر امر روحى دیگر قابل تجزیه و تقسیم نیست;نمى‏توان آنها را میان افراد متعدد سرشکن و جیره‏بندى کرد.مگر ممکن است دل را دو نیم کرد یا در دو جا به گرو گذاشت؟مگر مى‏شود قلب را به دو نفر تسلیم کرد؟عشق و پرستش یکه شناس است، شریک و رقیب نمى‏پذیرد.جو و گندم نیست که بشود پیمانه کرد و به هر نفر سهمى داد. بعلاوه،احساسات قابل کنترل نیست.آدمى در اختیار دل است نه دل در اختیار آدمى. پس آن چیزى که روح ازدواج است و جنبه انسانى آن است و روابط دو انسان را از روابط دو حیوان-که صرفا شهوانى و غریزى است-متمایز مى‏کند،نه قابل قسمت است و نه قابل کنترل.پس تعدد زوجات محکوم است.

به عقیده ما در این بیان قدرى اغراق وجود دارد،زیرا راست است که روح ازدواج عاطفه و احساسات است;هم راست است که احساسات قلبى تحت اختیار آدمى نیست;اما اینکه گفته مى‏شود احساسات قابل تقسیم نیست،یک تخیل شاعرانه بلکه یک مغالطه است،زیرا سخن در این نیست که احساسات بخصوصى را مانند یک قطعه جسم دو قسمت کنند و به هر کدام سهمى بدهند،تا گفته شود که امور روحى قابل تقسیم نیست;سخن در ظرفیت روحى بشر است.مسلما ظرفیت روحى آدمى آنقدر محدود نیست که نتواند دو علاقه را در خود جاى دهد.پدرى صاحب ده فرزند مى‏شود و هر ده نفر را تا حد پرستش دوست مى‏دارد،براى همه آنها فداکارى مى‏کند.

بلى،یک چیز مسلم است و آن اینکه عشق و احساسات هرگز در صورت تعدد آنقدر اوج نمى‏گیرد که در وحدت مى‏گیرد.اوج اعلاى عشق و احساسات با تعدد سازگار نیست، همچنانکه با عقل و منطق نیز سازگار نیست.

راسل در زناشویى و اخلاق مى‏گوید:

«بسیارى از مردم امروز عشق را یک مبادله منصفانه احساسات مى‏دانند و همین دلیل به تنهایى،صرف نظر از دلایل دیگر،براى محکوم کردن تعدد زوجات کافى است.»

من نمى‏دانم چرا اگر بناست مبادله احساسات منصفانه باشد باید انحصارى باشد؟ مگر پدر که فرزندان متعدد خود را دوست مى‏دارد و متقابلا آنها پدر را دوست مى‏دارند مبادله احساسات آنها به طور منصفانه نیست؟اتفاقا با اینکه فرزندان متعددند علاقه پدر به هر یک از فرزندان بر علاقه هر یک از فرزندان نسبت‏به پدر مى‏چربد.

عجیب این است که این سخن را کسى مى‏گوید که دائما به شوهران توصیه مى‏کند که عشق زن خود را به بیگانه محترم بشمارند و مانع روابط عاشقانه آنها نشوند;متقابلا چنین توصیه‏هایى به زنان مى‏کند.آیا به عقیده راسل باز هم مبادله احساسات زن و شوهر منصفانه است؟